Pedagogika specjalna

TYFLOPEDAGOGIKA - pedagogika zajmująca się osobami z zaburzeniami wzroku.

Komisja powołana przez Polski Związek Niewidomych opracowała projekt obowiązującej i w praktyce stosowanej definicji ślepoty. Brzmi ona następująco:

1. do NIEWIDOMYCH w ścisłym tego słowa znaczeniu zalicza się dzieci i dorosłych, którzy nic nie widzą od urodzenia albo od tak wczesnego dzieciństwa, że nie pamiętają, że kiedykolwiek widzieli.
2. do OCIEMNIAŁYCH zalicza się wszystkich, bez względu na wiek, którzy posługiwali się wzrokiem, lecz go utracili:
   1. nagle - np. w okresie działań wojennych, wypadku itp.
   2. stopniowo - np. w wyniku chorób przewlekłych.
3. do SZCZĄTKOWO WIDZĄCYCH zalicza się tych, którzy mają bardzo dużą, lecz nie całkowitą utratę wzroku, której nie można skorygować szkłami.

PRZYCZYNY INWALIDZTWA WZROKOWEGO: Przyczyny utraty lub znacznego uszkodzenia wzroku mozna podzielić na grupy:

1. czynniki genetyczne
2. wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenie okołoporodowe
3. choroby analizatora wzrokowego
4. choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory
5. zatrucia
6. urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne
7. awitaminoza
8. zmiany starcze

SPECYFICZNE ZJAWISKA WYSTĘPUJĄCE W ROZWOJU DZIECI NIEWIDOMYCH:

1. już w okresie niemowlęcym dziecko niewidome nie wykonuje pewnych czynności charakterystycznych dla widzącego, np. nie jest ono pobudzane bodźcami świetlnymi do ruchów głowy
2. jest mniej aktywne
3. pozycję siedzącą i stojącą przyjmuje znacznie poźniej niż dziecko zdrowe
4. brak spontanicznego naśladowania (będzie to utrudniało naukę podstawowych czynności)
5. zaburzenia snów (w wyniku pozbawienia wrażeń)
6. wolniejsze uczenie mowy
7. otoczenie wydaje się nieruchome

JAK POSTĘPOWAC Z DZIECKIEM NIEWIDOMYM?:

• dotykanie rączek
• głaskanie głowy
• opowiadać modulując głos
• w celu stworzenia wrażenia ruchu- nosić na rękach
• dawać dziecku do trzymania różne przedmioty i wodzić jego palcami po tym przedmiocie

Czasem występują u dzieci tzw. tiki - są to odruchy automatyczne. Rozróżnia się ich 4 rodzaje:

1. kołysanie się, potrząsanie głową w celu wywołania niezurzytej energii
2. chód na prostych nogach, brak gestykulacji i mimiki podczas mówienia
3. chodzenie na palcach w celu zbadania terenu, podnoszenie nóg dla zbadania nierówności, wyciąganie przed siebie ramion itp. - są to tzw. odruchy obronne.
4. mróżenie oczu, przecieranie oczu, opuszczanie i odwracanie głowy - reakcje na cierpienie

SKUTKI BRAKU WZROKU DLA SYTUACJI ŻYCIOWEJ:

1. Brak wrażeń zmysłowych:
   • nierozróżnianie kolorów
   • brak posiadanych sprawności
   • niemożność poznania tego, co jest po za zasięgiem rąk
   • brak spostrzeżeń, wrażeń
   • trudność w kształtowaniu takich pojęć jak odległość, wysokość itp.
   • podczas rozmów- brak oceny wrażeń emocjonalnych drugiej osoby, które przejawiają się na jej twarzy
2. Upśledzenie psychiki człowieka w skutek braku wzroku:
   • brak odbioru bodźców z zewnątrz przez zmysł wzroku
   • brak ekspresji wzrokowej
   • brak realnego odbioru otoczenia
   • niekontrolowane odruchy
   • zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego
   • pojawiają się różnego rodzaju kompleksy
   • napięcie zwiazane z ciągłą koncentracją uwagi

WYOBRAŻENIE NIEWIDOMYCH: Brak wyobrażeń wzrokowych u niewidomych powoduje zwiększenie wyobrażeń innego rodzaju: słuchowe, dotykowe, kinestetyczne, zastępcze, wyobrażenia przedmiotów i przestrzeni.

1. Wyobrażenia słuchowe:
   Można je rozpatrywać na 3 płaszczyznach
   - w dziedzinie poznania - informacje dla niewidomego o położeniu, odległości przedmiotu, ułatwiają poruszanie
   - w dziedzinie mowy - umiejętność posługiwania się mową, co ułatwia kontakt
   - w dziedzinie doznań estetycznych - pozwalają na przeżycie doznań dzięki opisom literackim, muzyce
2. Wyobrażenia dotykowe i kinestetyczne:
   wrażenia kinestetyczne - są sumą wrażeń spowodowanych uciskiem mięśni i stawów.
   Język, wargi, które u widzących są tylko normalnymi częściami ciała, u niewidzących są drogą do poznania świata. Dzięki temu niewidomy może wyobrazić sobie, jak wygladają płatki kwiatów, ludzkie twarze. Z wyobrażeniami dotyku łączą się kinestetyczne, które ułatwiają niewidomemu orientację w terenie.
3. Wyobrażenia zastępcze:
   Według Steinberga są to:
   - korelaty jasności i barwności
   - te stosunki dotykowe, które są niedostępne dla niewidomego lub w ogóle nie nadają się do dotykowego ujęcia;
   Należy przypuszczać, że bodźcem wywołującym wyobrażenia zastępcze u niewidomych jest słowo i mowa otoczenia.
4. Wyobrażenia przedmiotów i przestrzeni u niewidomych:
   Charakterystyczna dla osób niewidomych jest umiejętność STEREOGNOSTYCZNEGO UJMOWANIA PRZEDMIOTU. Polega ona na odtwarzaniu przedmiotów jako całości na podstawie jednego wrażenia, które działa jako sygnał wywołujący wyobrażenia przedmiotu. Wyobrażenie takie jest tym dokładniejsze i bardziej prawidłowe im bogatszy i pełniejszy jest zakres doświadczeń niewidomego. Wyobrażenia przedmiotów są uwarunkowane wrażeniami z pozostałych receptorów - głównie dotyku.

MYŚLENIE NIEWIDOMYCH A ICH NAUCZANIE:
Na pierwszym planie stawia się łączenie teorii z praktyką jak również metodę nauczania zwaną nauczaniem problemowym. Ma ono znaczący wpływ na edukację niewidomych ze względu na jego specyfikę. Przede wszystkim aktywizuje umysłowo dzieci, pobudza je do postępowania badawczego, nakazuje wysówać wnioski z wykonanych zadań.

Tok dydaktyczny nauczania problemowego:

1. zebranie materiału informacyjego dotyczącego omawianego tematu
2. obserwacja samorzutna i kierowana
3. lektura
4. wykład nauczyciela
5. wspólne ustalanie hipotezy roboczej w celu rozwiązania danego problemu
6. weryfikacja ustaleń wcześniejszych poprzez dyskusję, obserwację, ekperymentowanie. W tym momencie pole do działania mają uczniowie.

ĆWICZENIA SPECJALNE KSZTAŁTUJĄCE DZIECI NIEWIDOME:

1. w nauczaniu poczatkowym obowiązuje metoda ośrodków pracy
2. ćwiczenia kompensacyjne
   kompensacja - prowadzi do zatąpienia braków wytworzonych przez kalectwo innymi dostępnymi wartościami
   1. poznawanie w formie wyobrażeń związanych strukturalnie z wyobrażeniami dotykowymi, kinestetycznymi, węchem
   2. mowy jako źródła porozumiewania się i wiedzy
   3. muzyki i poezji jako dostarczaczycieli wrażeń estetycznych
3. ćwiczenia korekcyjne głównym elementem jest troska o zachowanie resztek wzroku. W przypadku całkowitego braku wzroku - złagodzenie procesu chorobowego jak również: opieka okulistyczna, opieka sanitarna, opieka profilaktyczna, kształcenie umiejętności posługiwania się resztkami wzroku, kształcenie umiejętności odbierania i kojarzenia wrażeń.
4. ćwiczenia orientacji dzieci niewidomych w przestrzeni

WYCHOWANIE I METODY NAUCZANIA DZIECI NIEDOWIDZĄCYCH:

1. program w szkołach dla niedowidzących obejmuje taki sam zakres wiadomości jak w szkołach dla dzieci zdrowych. Umożliwia to chorym dzieciom ukończenie szkoły podstawowej i dalsze kontynuowanie nauki w szkole średniej lub zawodowej.
2. zachowane są specjalne metody pracy odpowiednio dostosowane do słabszych możliwości wzrokowych uczniów.
3. stosuje się indywidualizm ze względu na zróżnicowanie mozliwości wzrokowych.
4. w nauczaniu początkowym- metoda ośrodków pracy.
5. dla "zaoszczędzenia" wzroku, od II klasy wprowadza się naukę pisania na maszynie tzw. METODA MNEMOTECHNICZNA 10-PALCOWA.
6. w nauce geografii stosuje się duże mapy z jak najmniejszą liczba szczegółów.
7. klasy tak przystosowane, aby dawały maksimum oświetlenia, przy minimum błysku. W nowoczesnych szkołach jedna ściana klasy bywa zazwyczaj szklana (oszklenie zaczyna się od 1 metra od podłogi do sufitu)
8. na oknach przezroczyste zasłony tak przesuwalne, aby umożliwiały kierowanie oświetleniem. Przy sztucznym oświetleniu prowadzi się lekcje tylko ustne.
   Najlepsze wyniki osiąga się przy użyciu światła jarzeniowego umieszczonego na wysokości 3 metrów, na ścianach bocznych i nad tablicą.
9. stoliki jednoosobowe z możliwością ustawienia ich pod różnym kątem.
10. rozmieszczenie dzieci w klasie zależnie od wady ich wzroku.